Stappen naar een doorlopende leerroute

Er zijn goede redenen om de samenwerking met het mbo te versterken. Bijvoorbeeld omdat veel van je leerlingen doorstromen naar dezelfde mbo-opleiding en je hen daar op wilt voorbereiden. Of omdat je leerlingen beter wilt ondersteunen bij het kiezen van hun vervolgopleiding. Om scherp te krijgen hoe je school de samenwerking met het mbo het beste kan versterken, kiest je een geschikte samenwerkingsvorm en -partner.

Varianten van doorlopende routes

Op basis van de ervaringen in de praktijk maken we in Amsterdam een onderscheid tussen:

Leerlingen stromen soepel van het vmbo door naar een aansluitende mbo-opleiding. Het vmbo-programma houdt rekening met de mbo-vervolgopleiding en start nog niet met het aanbieden van onderdelen van de mbo-opleiding. In deze route zijn er twee aparte, op elkaar aansluitende curricula.

Leerlingen volgen al tijdens hun vmbo-opleiding één of meerdere programmaonderdelen van een mbo-opleiding. Hierdoor maken zij actief kennis met de mbo-opleiding en kunnen zij op het mbo erkenning of een vrijstelling krijgen voor de gevolgde mbo-programmaonderdelen.

Leerlingen volgen een volledig geïntegreerd vmbo-mbo-onderwijsprogramma. Dit betekent dat er één curriculum is. De Wet doorlopende leerroutes maakt dit type leerroute mogelijk. Er zijn twee varianten:

1. de leerling ontvangt tijdens de route het vmbo-diploma
2. de leerling ontvangt tijdens de route geen vmbo-diploma (alleen mogelijk bij vmbo-basis)

Het kiezen van een samenwerkingsvorm

Nadenken over samenwerking met het mbo start met het voeren van gesprekken met partners binnen en buiten je school. Relevante vragen voor verkennende gesprekken zijn:

• Waarom kan samenwerking met het mbo uw leerlingen helpen?
• Geldt dit voor alle leerlingen of alleen een specifieke groep?
• Welke mbo-instellingen of -opleidingen zouden een goede partner kunnen zijn?
• Wat zou de samenwerking idealiter opleveren voor uw leerlingen?
• Wat is de toegevoegde waarde van deze samenwerking voor het mbo?
• Wat zijn potentiële negatieve effecten van samenwerking met het mbo?
• Wat kan de samenwerking met het mbo in de weg staan?

Antwoorden op deze vragen geven een eerste beeld van het type doorlopende leerroute dat past bij de ambities van je school. Probeer gezamenlijk een eerste afbakening te maken tussen:

• Een geïntegreerde, gestapelde of gedeeltelijke leerroute
• Een focus op de vmbo-basis, -kader, -gemengde en/of -theoretische leerweg
• Een selecte doelgroep leerlingen of alle leerlingen

Let op dat de gewenste samenwerkingsvorm past bij je ambities. Het ontwikkelen van een geïntegreerde leerroute is niet in alle situaties het meest passend. En soms is de keuze voor een gefaseerde aanpak wenselijk. Zo kunnen resultaten met een gedeeltelijk leerroute de basis zijn voor een besluit over doorontwikkeling naar een geïntegreerde leerroute.

👉 Tip:
Maak indien gewenst gebruik van de bouwsteen ‘Ken uw regio’ van Sterk Beroepsonderwijs. Deze bouwsteen helpt om keuzes voor een doorlopende leerroute te onderbouwen. Hierin zie je bijvoorbeeld hoe je in beeld kunt krijgen in welke sectoren uw leerlingen straks een goede kans op werk hebben. 

Ga naar de bouwsteen ‘Ken uw regio’

Heeft jouw school al een vorm van samenwerking met een mbo-instelling? Dan kun je je bestaande contacten benutten om in gesprek te gaan over de mogelijkheden voor doorlopende leerroutes. Wil je voor de doorlopende leerroutes nieuwe contacten en mogelijkheden verkennen? De Amsterdamse mbo-instellingen hebben hiervoor centrale aanspreekpunten opgericht. Zij kunnen je adviseren en in contact brengen met opleidingsmanagers van hun mbo-instelling.

Wil je in gesprek met een vo-school die al een doorlopende leerroute aanbiedt? Dan kan het efficiënt zijn om aan te sluiten op de samenwerkingsafspraken die zij al met het mbo hebben. Dit kan de voorbereidingstijd van een doorlopende leerroute aanzienlijk verkorten. Neem contact op met Martine Muhlbauer

👉 Tip:
Blijkt uit de verkennende gesprekken dat er voldoende animo is om de samenwerking te versterken, dan kun je een intentieverklaring opstellen. Daarmee markeer je de ambities, vergroot je het bestuurlijk draagvlak en zorgt je voor doorzettingsmacht en draagkracht bij beide partijen. Hoe groter de ambities ten aanzien van de samenwerking, hoe meer je hebt aan een intentieverklaring.

Hebben jij en de mbo-school de wens tot samenwerken uitgesproken? Dan is het inrichten van de projectorganisatie de volgende stap. Scholen kiezen in deze fase voor verschillende strategieën. Scholen die streven naar een geïntegreerde route, kiezen vaak voor een meer formele structuur. Bijvoorbeeld door het inrichten van een gezamenlijke stuurgroep die de projectleider aanstuurt. Zo kun je over veel kwesties gezamenlijk besluiten. Kiest de school voor een kleinschalige vorm van samenwerking? Dan werken de scholen vaak met een bottom-up benadering. Een vmbo- en mbo-docent gaan dan in de praktijk samen op zoek naar mogelijkheden. Hoe je het ook organiseert: het is belangrijk om een samenwerkingsstructuur in te richten, waarin vmbo- en mbo-partners beiden vertegenwoordigd zijn.

👉 Tip:
Om de samenwerking in intensieve samenwerkingstrajecten van de grond te krijgen, kan een externe en onafhankelijke projectleider in de beginfase bevorderlijk zijn. Deze kan een stevig fundament voor de samenwerking creëren en gemeenschappelijke belangen formuleren. Zo verklein je het risico dat schurende organisatiebelangen een beperkende factor in de ontwikkeling van de samenwerking.

Je creëert duidelijkheid, zeker bij geïntegreerde routes, door gezamenlijk een visie en doelstellingen te formuleren. Waarom ga je samenwerken? Wat wil je ermee bereiken? Wat gaat jouw organisatie hiervoor doen? Ontstaan er later problemen of stagnatie, dan kun je teruggrijpen op de antwoorden op deze vragen. Hoe concreter en specifieker je dit formuleert, hoe minder ruis er is tussen jezelf en je samenwerkingspartner. Met deze gezamenlijke aanpak zorg je voor meer betrokkenheid en draagvlak in de organisaties.

👉 Tip:
Kiezen jij en je samenwerkingspartner voor een intensieve vorm van samenwerking? Leg dan een voorgenomen samenwerkingsbesluit voor aan de medezeggenschapsorganen binnen de scholen. Deze organen hebben namelijk adviesrecht ten aanzien van samenwerkingen met andere scholen of instellingen.

Ga naar een voorbeeld van een visiedocument

Welk type doorlopende leerroute je ook kiest, voor de eerste inhoudelijke stap in de samenwerking leg je het vmbo- en mbo-programma naast elkaar. Inventariseer samen wat mogelijke overlap en aanknopingspunten zijn. Informatie over de vmbo-profielen en keuzevakken vindt u op de website van de Stichting Platforms vmbo.
Ga naar informatie over de vmbo-profielen en keuzevakken

Informatie over de uitwerking van de mbo-dossiers en keuzedelen vind je op de website van de Samenwerkingsorganisatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB).
Ga naar informatie over de mbo-profieldelen en keuzedelen

Ontwikkel aan de hand van deze inventarisatie het nieuwe of aangescherpte onderwijsprogramma of onderwijsonderdeel. Je creëert extra ruimte door het schrappen van onnodige overlap tussen het vmbo- en mbo-programma. Benut deze ruimte bijvoorbeeld voor extra begeleiding, verdieping of verbreding. Ook kun je deze ruimte soms benutten voor het versnellen en het verkorten van de opleidingsduur van de route. Dit hangt af van de omvang van de verwijderde overlap en de mogelijkheden bij jouw mbo-partner. In alle gevallen concretiseert je wat de doorlopende leerroute leerlingen oplevert en wat hun opties zijn bij het volgen van de route.

👉 Tip:
Geïntegreerde leerroutes wijken af van de reguliere wettelijke regels ten aanzien van de onderwijstijd. Door deze afwijking hebben vmbo-scholen en mbo-instellingen ruimte om een gezamenlijk onderwijsprogramma te ontwikkelen. Lees voor meer informatie de bouwsteen ‘Studieduur en onderwijstijd’ van Sterk Beroepsonderwijs.
Ga naar het Bouwsteen 'Studieduur en onderwijstijd' - Sterk Beroepsonderwijs

👉 Tip:
Kies je voor een geïntegreerde leerroute? Dan kun je het onderwijsprogramma stapsgewijs uitwerken. Start met de inrichting van leerjaar 3; daar zullen de eerste leerlingen van de doorgaande leerroute immers instromen. De gedetailleerde uitwerking van de hierop volgende leerjaren ontwikkel je gaandeweg. Zo heb je meer ontwikkeltijd en neem je de opgedane ervaringen van leerjaar 3 mee in het vervolg van de route.

Na het opstellen van het gezamenlijke onderwijsprogramma, ontwikkel je de bijbehorende examenregeling. Vaak leidt dit tot een aanpassing van het programma van toetsing en afronding (PTA) in het vmbo én de onderwijs- en examenregeling (OER) in het mbo.

👉 Tip:
Maak gebruik van de bouwsteen ‘Examinering’ van sterk beroepsonderwijs. In deze bouwsteen lees je hoe je de examinering van het vo-deel en het mbo-deel van de doorlopende leerroute kunt vormgeven en welke wettelijke eisen daarbij van belang zijn. 
Ga naar Bouwsteen 'Examinering' - Sterk Beroepsonderwijs

In tegenstelling tot de gedeeltelijke of gestapelde leerroutes is er bij volledig geïntegreerde leerroutes een noodzaak én wettelijke verplichting om gezamenlijk een integrale PTA/OER-regeling op te stellen. Daarin zijn zowel de vmbo- als mbo-examenonderdelen opgenomen.

👉 Tip:
Als je een geïntegreerde examenregeling moet opstellen, lees dan de handreiking ‘PTA/OER’ van Sterk Beroepsonderwijs.
Ga naar de handreiking 'PTA/OER'

Streef je naar een geïntegreerde leerroute vmbo-basis naar mbo-niveau 2? De Wet doorlopende leerroutes maakt het mogelijk om het beroepsgerichte deel van het vmbo-basis diploma achterwege te laten. Je neemt dan niet alle vmbo-basisexamens af. De leerlingen sluiten de opleiding af met een mbo-2 diploma, eventueel aangevuld met een cijferlijst van de wel geëxamineerde vmbo-avo-vakken. In Amsterdam zien we dat scholen hierbij verschillende keuzes maken.

Tot slot denk je na over uitvalopties. Welke mogelijkheden voor vervolgonderwijs hebben leerlingen die, om welke reden dan ook, uit de doorlopende leerroute vallen? Vinden zij binnen uw school een alternatief? Moet je hiervoor afspraken maken met andere vmbo-scholen? Of heeft de mbo-instelling een oplossing? Leg de afspraken hierover vast in de samenwerkingsovereenkomst (zie stap 9).

Maak ook goede afspraken over de praktische kant van de samenwerking. Denk hierbij aan:

• Administratie: is het nodig om afspraken te maken over de inschrijving van leerlingen, over het vastleggen van onderwijsresultaten en registratie van zaken als ziekte en absentie?
• Personeel: welke docenten zet je in voor uitvoering van de doorlopende leerroute? Hoe faciliteer je afstemming en overleg tussen docenten? Is het gezamenlijk volgen van trainingen/cursussen wenselijk?
• Logistiek: op welke locatie bied je het programma (of onderdelen) aan? Hebben leerlingen begeleiding bij het reizen naar deze locatie nodig?

In Amsterdam maken scholen verschillende keuzes over de inzet van docenten en gebruik van locaties.

👉 Tip:
Leg afspraken over de uitvoering vast in een implementatieplan of stel een set werkafspraken op. Concretiseer ook de planning die jij en je samenwerkingspartner(s) willen gaan hanteren. Vergeet vooral niet om ouders en leerlingen tijdig mee te nemen in uw plannen. Zij moeten vooraf weten wat de doorlopende leerroute voor de leerling betekent en welke eventuele keuzes zij hierbij kunnen maken.

👉 Tip:
Werk je toe naar een geïntegreerde leerroute? Dan kun je volgens de Wet doorlopende leerroutes een gezamenlijk team van vo-leraren en mbo-docenten vormen. In de bouwsteen ‘Teambevoegdheid’ van Sterk Beroepsonderwijs lees je over de wettelijke eisen en de voordelen van deze teambevoegdheid.
Ga naar de Bouwsteen 'teambevoegdheid'

Is er sprake van uitwisseling van personeel of maken jullie gebruik van elkaars faciliteiten? Maak hierover dan goede financiële afspraken. Bij geïntegreerde leerroutes is dit een wettelijke verplichting. Omdat de financieringssystematiek in het vmbo en mbo verschilt, ervaren scholen dit in de praktijk vaak als een lastige stap. Soms blijkt dat er tegenstrijdige organisatiebelangen zijn bij het bespreken van de financiële consequenties van de samenwerking. Het is daarom wenselijk om deze afspraken te maken nádat er (op hoofdlijnen) consensus is over de inhoud van de samenwerking. Een gedeelde visie op de toegevoegde waarde van de samenwerking op leerlingniveau vormt vaak een constructieve basis voor het maken van financiële afspraken. Ook werkt het bevorderlijk om de onderwijsinhoudelijke opdracht te scheiden van randvoorwaardelijke zaken als administratie en financiën. Deze duidelijke afbakening zorgt ervoor dat betrokken experts zich kunnen richten op de onderwerpen waar hun expertise de meeste toegevoegde waarde heeft.

👉 Tip:
Maak gebruik van de bouwsteen ‘Financiële afspraken’ van Sterk Beroepsonderwijs. In deze bouwsteen vindt u tips en voorbeelden van andere scholen.
Ga naar de bouwsteen ‘Financiële afspraken’

Heb je met je partner alle voorgaande stappen doorlopen? Dan is het tijd om de afspraken vast te leggen in een samenwerkingsovereenkomst. Voor scholen die kiezen voor een officiële doorlopende leerroute conform de Wet doorlopende leerroutes, is het afsluiten van een samenwerkingsovereenkomst verplicht. Maar voor alle typen doorlopende leerroutes geldt: door de samenwerkingsafspraken in een overeenkomst te formaliseren, maak je de samenwerking minder afhankelijk van personen en voorkom je eventuele onduidelijkheden in de toekomst.

👉 Tip:
Maak gebruik van de bouwsteen ‘Samenwerkingsovereenkomst’ van Sterk Beroepsonderwijs. In deze bouwsteen lees je welke eisen het ministerie van OCW hieraan stelt. De bouwsteen bevat ook een handzaam format. Ook scholen die kiezen voor een gestapelde of gedeeltelijke leerroute, kunnen dit format gebruiken.

Ga naar de bouwsteen ‘samenwerkingsovereenkomst’

Concretiseer hoe je de voortgang en resultaten van de samenwerking meet, voordat je met de mbo-school start met de uitvoering van de doorlopende leerroute.

• Wat ga je meten om te beoordelen of je je doelstellingen behaald?
• Wie heeft daarin welke rol?
• Hoe meet je deze zaken?

Zo heb je meer grip op de voortgang van de samenwerking. Ook kun je tijdig bijsturen. Je kunt deze resultaten bovendien inzetten om docenten, ouders en leerlingen inzicht te geven in de opbrengsten van de routes.