André Herbrink over 15 jaar onderwijs in Amsterdam

Interview door Annette Merwe

André?

“Eigenlijk ben ik een hele gewone jongen. Opgegroeid in een heel klein plaatsje onder de rook van Zwolle. Op mijn 18e maakte ik de stap van het platteland naar de grote stad en dat heeft mij in veel opzichten gevormd. De nuchterheid van de Sallander ging na verloop van tijd steeds meer hand in hand met de zelfverzekerde Ajacied. Die combinatie van uitersten is soms ook terug te zien in mijn werk, denk ik, en in mijn manier van leidinggeven.”

2010

“Dat jaar ben ik in dienst gekomen van de gemeente Amsterdam. Ik kan me mijn sollicitatiegesprek nog heel goed herinneren. Dat was met toenmalig directeur Michel Kanters. Hij confronteerde me ermee dat de VSV-cijfers in Rotterdam een stuk lager waren dan in Amsterdam. ‘Wat ga je daar aan doen’,  vroeg hij me tijdens mijn sollicitatiegesprek. Ik schrok me een bult want ik wist niet wat VSV (Voortijdig School Verlaten) betekende. Ik maakte dus een paar flauwe voetbalgrappen over 010 en 020 om de boel af te leiden. En dat viel blijkbaar in goede aarde en ik werd aangenomen. Ik ben overigens voor Ajax, en niet zo’n klein beetje! Je kunt me om de week op de tribune vinden!”

Onderwijsmens pur sang?

“Nee, niet eens. Ik studeerde politicologie en Duitslandkunde. Maar na mijn studie kwam ik bij een onderwijskundig adviesbureau in Den Bosch te werken waar ze zich bezighielden met het beroepsonderwijs. Toen is wel mijn interesse voor het onderwijs gewekt. Ik werkte vervolgens 4 jaar bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en daarna 2 jaar bij het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap (OCW). Bij SZW had ik met onderwerpen als armoede en pensioen te maken. Ik raakte daar ook bevriend met Anita Blom, nu manager Voor- en vroegschoolse educatie en Kinderopvang bij de gemeente. Zij vertrok op een gegeven moment naar Amsterdam. En zij was het die mij tipte dat er een interessante vacature was die mij misschien zou interesseren.“

Gemeente Amsterdam 

“Al snel merkte ik dat je bij de gemeente veel dichter bij de mensen staat dan bij de verschillende ministeries het geval was. Mijn werk bij de gemeente vertaalde zich veel sneller door naar een concreet en tastbaar resultaat. Maar Michel Kanters had het niet zo op met ministerie-types. Die waren in zijn beleving veel te veel met papier bezig. Toch bewees ik vervolgens dat het niet het geval was, en heb daarna ook verschillende Haagse collega’s verleid om naar Amsterdam te komen. Die zijn allemaal op hele mooie plekken terechtgekomen binnen de gemeente. Het was mooi om te zien dat Michel vervolgens zijn mening over Haagse ambtenaren heeft bijgesteld, omdat ze toch wel heel wat meer in hun mars hadden dan alleen maar papier schuiven.”

Een loopbaan in drie episodes: 1

“Zo kijk ik naar mijn werk voor het onderwijs in de afgelopen 15 jaar. We beginnen bij episode nummer 1. Van 2010 tot 2014, globaal gezegd. Onderwijs was bij PvdA-wethouders belegd. Het was de tijd dat we ons intensief bemoeiden met de kwaliteit van het onderwijs omdat we vonden dat we daar wat over te zeggen hadden. Het was de tijd van de Kwaliteitsaanpak Basisonderwijs Amsterdam (KBA) en van de harde aanpak richting het mbo. Die aanpak betrof vooral het terugdringen van het schrikbarend aantal voortijdige uitvallers met het programma Aanval op de Uitval. We werden toen door scholen en opleidingen meer dan eens als hinderlijke bemoeials gezien. Sommige scholen waren van mening dat we te veel op hun stoel gingen zitten.
In die eerste periode gebeurden er wel meer ingrijpende dingen. Het Islamitisch College Amsterdam aan de Jacob Geelstraat werd gesloten door het ministerie vanwege slechte onderwijskwaliteit en moest van de ene op de andere dag dicht. En dus moesten we voor bijna 200 leerplichtige kinderen als de bliksem een andere school zien te vinden. Een enorme operatie. We konden aan de bak als team om dit daadwerkelijk allemaal te regelen.”

Concrete resultaten

“Dat vond ik zo fijn aan mijn nieuwe baan in Amsterdam. In Den Haag maakte je beleid voor heel Nederland. Maar hier ben je bezig met concrete voorzieningen voor de stad. Zo maakten we plannen voor een nieuwe vwo-school in Amsterdam Noord. Om de druk op de scholen in Zuid te ontlasten hoopten we dat er leerlingen van Zuid naar Noord zouden gaan. Grote scepsis alom, want zouden we die school aan de overkant van het IJ wel kunnen vullen? Willen leerlingen wel van Zuid naar Noord fietsen elke dag ? Het was een groot risico, maar we deden het. En het werkte. Het Hyperion is nu een van de meest geliefde scholen van de hele stad met ruim 900 leerlingen. Ik vond het bijzonder om ontwikkelingen van plan tot uitvoering mee te maken, samen met de collega’s van Onderwijshuisvesting. Mooi om te zien dat we iets hadden neergezet waar de stad behoefte aan had. De nieuwbouw werd uiteindelijk in juli 2018 geopend door de wethouder Onderwijs. Een schitterend gebouw op Overhoeks. Dat soort momenten hebben me de afgelopen 15 jaar aldoor met trots vervuld.”

Een loopbaan in drie episodes: 2

“Ik heb het dan over de periode 2014-2018. Dat was een heel spannende tijd. Er kwam een D’66 wethouder Onderwijs en er volgde een harde breuk met het vorige college. Het nieuwe college gooide het over een hele andere boeg, het moest allemaal anders. Wethouder Kukenheim vond dat we meer naar de scholen zelf moesten gaan luisteren. Laat de leraren vooral zelf zeggen wat nodig is, en dat regelen we dan zonder voorwaarden. De wethouder moest eraan wennen om met ambtenaren samen te werken die vlak daarvoor nog voor een wethouder en college met een andere visie aan de slag waren. De eerste tijd was dit echt pittig, het vertrouwen richting ambtenarij was broos. Maar goed, het nieuwe college wilde snel haar ambitieuze onderwijsprogramma presenteren en daarvoor hadden ze ons toch echt nodig. Ik kreeg de opdracht om een Lerarenagenda en een mbo Agenda te maken. We hebben met ons team in hele korte tijd twee beleidsprogramma’s uit de grond gestamd en door de Raad geloodst. Het zijn nog altijd twee grote en belangrijke pijlers binnen ons Onderwijsbeleid. Ik ben er echt heel trots op dat ik daar mede voor aan de basis heb gestaan. En hierdoor kreeg de samenwerking tussen wethouder en ambtenaren ook een hele positieve grote impuls en konden we door.”

Loting en matching

“Dit onderwerp verdient wel een aparte paragraaf. Ik heb op dit dossier echt van alles meegemaakt, de gekste dingen. Dit dossier loopt dan ook als een rode draad door deze 15 jaar heen. Ik heb meegemaakt dat ouders in de Raad kwamen inspreken waarbij ze bordjes omhoog hielden met daarop foto’s van hun kinderen omdat ze zo boos waren dat hun kind niet naar de school van hun keuze mocht. We kregen brieven van ouders die bijvoorbeeld zeiden: mijn kind is de nieuwe Mozart, het is een schande dat mijn kind niet naar de school kan waar ie heen wil. U verpest de toekomst van mijn kind.
In de periode van wethouder Asscher hadden we nog het oude systeem van loting. Op enig moment waren er voor het Calandlyceum meer dan 200 leerlingen uitgeloot. Zoveel uitlotingen was onacceptabel voor de wethouder. De wethouder zei tegen mij: ik wil je pas weer zien als dit is opgelost. In razend tempo hebben we samen met de collega’s van Onderwijshuisvesting aan een extra locatie voor de school gewerkt. In record tempo van een paar weken is dat besluit genomen. Duurt normaal misschien wel een jaar. De wethouder was natuurlijk blij en zei: we noemen het de Herbrink-havo. Dat vond ik wel mooi. Helaas is die naam het niet geworden. De school heet nu Lumion. Prachtig gebouw aan de Vlaardingenlaan. We hebben daar ook echt het verschil kunnen maken door dit te realiseren voor de kinderen in Nieuw-West.”

“We doen ongelofelijk veel voor de stad, maar soms denk ik wel eens: misschien zouden we eens wat minder moeten doen. En dan wat we doen, nog beter doen! De huisvesting van het onderwijs aan kinderen in een kwetsbare positie, bijvoorbeeld. Ze zijn nog vaak weggestopt in gebouwen die niet meer van deze tijd zijn, en vaak niet op de meest vrolijke plekken in de stad. Juist zij verdienen het allerallerbeste!”

En we maakten een echte crisis mee op dit dossier, met veel politieke druk in commissie en Raad. Rond 2015 gingen we over van het oude lotingssysteem naar het systeem van loting en matching. Het algoritme wat door schoolbesturen was bedacht, was niet goed uitgewerkt, dat maakte het mogelijk dat leerlingen onderling van een toegewezen plek konden ruilen. Maar dat was niet de bedoeling. Grote stress op het stadhuis en in de stad. Ouders en leerlingen in paniek. Rechtszaken, kort geding na kort geding. De telefoon stond roodgloeiend. Wat te doen? Het groeide de schoolbesturen boven het hoofd, we moesten helpen. We gingen in de actie stand. Met 15 collega’s richtten we op de Stopera een provisorisch belteam in en belden alle ouders en leerlingen op die op enige manier gedupeerd waren hierdoor. Dag en nacht ging dat door, met dozen pizza’s bezorgd op Amstel 1. Dat heeft niet in alle gevallen de schade beperkt, maar mensen voelden zich in ieder geval gehoord. Ze konden hun verhaal kwijt. Het is voor ons een enorme leerschool geweest. Elk jaar ergens in april om 15:30 uur krijgen de leerlingen te horen naar welke school ze mogen. Toch altijd weer een spannend moment! Gelukkig weten we uit onderzoek dat leerlingen het uiteindelijk goed doen en naar hun zin hebben op de school waar ze worden geplaatst, ook al is dat niet de eerste keus.”

2020: Corona

“Corona is een ander bepalend moment geweest in deze 15 jaar. Vlak niet uit hoeveel impact corona op het leven van kinderen en jongeren heeft gehad. Op scholen zijn ze daar nog altijd heel druk mee. Bij de lockdown in maart 2020 was het binnen onderwijs alle hens aan dek. Scholen moesten dicht. Het onderwijs moest doorgaan. We moesten online onderwijs gaan organiseren. Er moesten voor veel kinderen laptops en internetverbindingen komen. Het was mooi om volle bak met iedereen in de stad (scholen, bedrijven, andere organisaties) aan de slag te gaan om dit te organiseren voor het onderwijs. Uit alle hoeken en gaten regelden we laptops. Grote bedrijven stelden grote hoeveelheden laptops gratis beschikbaar, vaak voor kinderen die dit niet zelf konden betalen. We regelden zelfs stoepkrijt en afzetlinten voor scholen, om die beruchte 1,5 meter overal te kunnen aangeven. Het was krankzinnig.”

“Leerlingen en jongeren liepen de kans uit beeld te raken. Samen met scholen en Leerplicht probeerden we zo goed mogelijk in beeld te krijgen wie les volgde en wie niet en hoe we het onderwijs toch zo goed mogelijk voor iedereen konden faciliteren. Zelf deden we dat vanaf ons schermpje achter de keukentafel, dat maakte het niet makkelijker. Maar ondanks alles was de drive enorm om het te regelen, en de meest basale dingen toch door te laten gaan in de stad. Het was intensief. We werkten onder een torenhoge druk. Het normale leven hebben we daarna weer hervat, en daardoor lijkt het nu zo lang geleden. Maar dat is het natuurlijk niet. Corona werkt nog steeds heel fors door in de levens van heel veel kinderen en jongeren.”

Dreigende aanslagen op scholen

“De afgelopen twee jaar werd een aantal scholen anoniem bedreigd met een aanslag - bijvoorbeeld in snapberichten. Dat ging best met wat paniek gepaard. Zo ook in het voorjaar van 2023. Sommige scholen ontvingen dreig appjes. Een enkele school besloot zelfs voor korte tijd de school te sluiten. Het bijzondere van Amsterdam is, dat er bij acute crises goede draaiboeken klaarliggen. En die traden op dat moment meteen in werking. Zo wisten we eigenlijk heel goed wat we de scholen en de ouders moesten vertellen en hoe we de rust in de stad moesten bewaren. We wisten heel snel, binnen een dag, een mega video call te beleggen met alle schoolbesturen van de stad, de burgemeester en wethouders. Daarmee keerde de rust bij de scholen snel terug”

Een loopbaan in drie episodes: 3

“Al pratend kom ik nu op de periode van 2018-2022 tot nu. Onderwijs is weer in handen van twee PvdA-wethouders: Sofyan Mbarki en Marjolein Moorman. Zij sturen met veel passie op resultaat voor de stad, maar vinden het daarbij ook belangrijk dat de professional de ruimte krijgt. Na de twee voorgaande periodes zie ik dit eigenlijk als een combinatie van sturing op concrete resultaten maar ook ruimte bieden aan het veld. We werken nauw samen met het onderwijs, maar we willen wel zien wat we voor onze investeringen terugkrijgen en wat onze middelen concreet aan resultaat voor kinderen en jongeren oplevert.”

Kansengelijkheid

Het thema kansengelijkheid is bepalend geweest voor deze periode. Het begon met het TV-programma Klassen dat een enorme impact had. Kansengelijkheid is sindsdien de basis van ons Onderwijsbeleid. En het thema is ook landelijk op de agenda gezet door onze wethouder Onderwijs. We ontwikkelden kansenaanpakken voor het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs, om maar iets te noemen. Maar eigenlijk op alles wat we doen is het motto: ongelijk investeren voor gelijke kansen. Met de nadruk voor Nieuw-West, Noord en Zuidoost. Dat doet me ineens denken aan een volgend hoogtepunt, we zijn inmiddels al in 2024 aanbeland: het Stagepact! Voor het eerst in mijn rol als teammanager Onderwijs ontmoette ik koningin Maxima. Zij kwam naar Amsterdam om het Stagepact te ondertekenen in de oude diamantbeurs. Een hoogtepunt. We namen haar mee in onze inspanningen om ook voor studenten van het Mbo te komen tot eerlijke en betaalde stages. Over kansengelijkheid gesproken.”

We gaan er niet over, en toch gaan we erover! 

“Bij mijn aantreden bemoeiden we ons maar met een beperkt aantal thema’s. Dat is in deze 15 jaar heel erg veranderd. We deden niet veel in het vo en het mbo, behalve dan op gebied van handhaving van de Leerplichtwet en het terugdringen van voortijdig schoolverlaten. Mijn team bestond in 2010 uit zo’n 9 adviseurs, nu zijn dat er 21. Dat zegt iets. We hebben fors geïnvesteerd in het mbo omdat we meer aandacht wilden voor dit onderwijs. Het mbo is van onschatbare waarde voor de stad – al onze vakmensen komen er vandaan en daar is intussen een heel groot tekort aan. Zonder mbo’ers is er helemaal geen stad. En dat zeg ik dan ook nog eens als zoon van een timmerman. Met de Mbo Agenda hebben we het belang hiervan op de kaart gezet – blijvend. Sinds een paar jaar hebben we intussen zelfs een wethouder die over het Mbo gaat. De afgelopen jaren hebben we steeds vaker een grotere rol gepakt - een rol die verder gaat dan onze wettelijke taken. Het hier en nu vraagt hier om denk ik."

Maatschappelijke opgaven

“In het verlengde van wat ik net zei: de grote maatschappelijke opgaven van de laatste jaren vragen om een overheid die daar op een andere manier mee omgaat. Het leven van veel kinderen en jongeren is alleen maar complexer geworden. Onze samenleving wordt steeds ingewikkelder. In 2010 hadden we het bijvoorbeeld nooit over mentale weerbaarheid van jongeren. Onder andere onder invloed van wat er allemaal op sociale media gebeurt, worden jongeren steeds ongeremder, en dat komt allemaal ongefilterd de klas in. Ook de grote internationale ontwikkelingen en spanningen en conflicten komen direct het klaslokaal binnen. Daar zijn wij als team onder meer op in gaan spelen met het opzetten van het programma Schoolveiligheid. En dat kan de directie Onderwijs niet alleen. We doen dat in hele nauwe samenwerking met onder andere de stadsdelen, directie Openbare Orde en Veiligheid, het Actiecentrum Veiligheid en Zorg en natuurlijk de scholen zelf. Ontwikkelingen in de samenleving gaat ons allen aan. Je kunt scholen hier niet alleen mee opzadelen. Als gemeente horen we ze daarbij te helpen.”

Trots op

“Ik heb intussen al veel benoemd! Ik ben er erg trots op dat we als stad onze verantwoordelijkheid hebben genomen voor grote onderwerpen als de Mbo Agenda, de Lerarenagenda, kansengelijkheid, schoolveiligheid. Daar hebben we de afgelopen jaren voor veel Amsterdammers het verschil mee kunnen maken. Ik stond aan de basis van deze programma’s, en dat laat ik achter voor mijn opvolger.”

WPI

“Mijn volgende stap, afdelingsmanager Werk en Participatie en inkomen (WPI). Ik zie daar enorm naar uit. Maar ik vergeet nog iets heel belangrijks, bedenk ik nu! Het afgelopen half jaar ben ik ook teammanager Leerplicht geweest voor team Oost. Dat heb ik met ongelofelijk veel plezier gedaan. We hebben mooie stappen gezet als team naar een professionelere manier van werken, met duidelijke werkafspraken en vooral met ontspanning en humor, en met elkaar! Deze ervaring heeft het mede mogelijk gemaakt dat ik de stap naar WPI heb kunnen zetten. Voor mij voelt dat nu als een logisch vervolg. Ik krijg daar de teams Werk en Participatie onder mijn hoede voor de gebieden Centrum, Oost, Zuidoost en Weesp. Ik start daar op 1 juni a.s.”