Subjectificatie / persoonsvorming op het Comenius Lyceum

De leerlingen op het Comenius hebben vaak een migratieachtergrond en/ of een islamitische geloofsovertuiging. Is het mogelijk om voor deze leerlingen de bestaande intellectuele traditie binnen de Islam in te zetten in het onderwijs? Waarbij je het geloof thuislaat? Kun je filosofie op een niet-eurocentrische wijze aanbieden? Helpt dit leerlingen zich te emanciperen?

Biesta over kerndoelen in het onderwijs

Het Comenius Lyceum baseert zich voor de leergang op de drieslag die onderwijspedagoog Gert Biesta ontwikkelde. Om leerlingen de mogelijkheid te bieden zich te ontwikkelen tot kritisch denkende, zelfbewuste en autonoom denkende jongvolwassenen en voor te bereiden op hun eigen rol in de maatschappij, spreekt Biesta over de subjectificatie, met daarbij kwalificatie en socialisatie, als kerndoel voor het onderwijs.
Deze onderwijspedagogische processen zijn volgens zijn theorie altijd werkzaam in deze drie domeinen. Het gaat over het individu en de wisselwerking met onze democratisch samenleving en de grenzen die de ecologische problematiek aan leven en samenleven, stelt.

Rector Freek op ’t Einde stipt de weerslag van deze processen in zijn praktijk aan.

Kwalificatie - het verwerven van kennis, vaardigheden en houding

“Cijfers halen, door de hoepel springen, een ticket tot hoger onderwijs behalen. Voor de meeste mensen het meest logische als het gaat om waartoe een school bestaat. Voor het merendeel van de ouders van mijn school is dit verreweg het belangrijkste. Met de kwalificatie zit het op deze school heel goed.”

Socialisatie – burgerschapsvorming

Socialisatie slaat op het via het onderwijs deel worden van bestaande tradities en praktijken in deze samenleving.
“Burgerschap, het om kunnen gaan met verschillen, met succes deelnemen aan deze superdiverse samenleving, is vanuit de overheid ook voor onze school een belangrijk speerpunt. Want onze leerlingen leven in de ‘bubbel’ van Amsterdam Nieuw-West. Veel van onze leerlingen komen te weinig in aanraking met niet-Moslims. Dus moeten wij die ontmoeting organiseren middels projecten. Overigens ook omgekeerd, want leerlingen uit andere stadsdelen hebben weten vaak weinig kennis over de bewoners van Nieuw-West.”

“Het vaststellen van de eigen rol in het leven neemt de vraag met zich mee: wat heb ik als autonoom denkend mens te leren? Wie wil ik zijn in dit bestaan en in deze samenleving? Hoe verhoud ik mij tot de ander en de ander tot mij? Waar liggen mijn roots en mijn trots? Om die vragen te kunnen beantwoorden is veel persoonlijke ontwikkelvrijheid nodig waarin leerlingen kunnen ‘experimenteren’ met hun gedrag en opvattingen. Ze moeten veel kunnen onderzoeken. Dit mag ook best wat kunnen schuren.”

“We zijn een onderzoekgroep gestart onder leiding van Iliass el Hadioui met als titel: “Van Al-Ghazali tot Biesta”. Interessant is dat deze Islamitische denker Al-Ghazali al in de 11e eeuw dezelfde drie doelen voor het onderwijs formuleerde zoals Biesta dat doet.”

Filosofische invalshoek

In de onderzoeksgroep nemen de deelnemers kennis van de Islamitische religieuze geloofsleer en de verschillende stromingen binnen de Islam. Dit bekijkt de onderzoeksgroep vanuit filosofisch perspectief. “Vooral het behandelen van ‘de gouden eeuw van de Islam’ heeft voor veel deelnemers de ogen geopend. Dat er in die tijd 32 Koranscholen waren met elk hun eigen geloofs-filosofische invalshoek, geeft een van de uitkomsten in die zoektocht naar een leergang voor subjectificatie. Het geeft aanzet om leerlingen onderzoek te laten doen naar de islamitische traditie.”  Het is een manier om leerlingen een nuance aan te laten brengen in de eigen achtergrond en zo een weloverwogen, kritische eigen keuze te kunnen maken.

Vrije ruimte

Vervolgens keek de groep vanuit de ontwikkelde visie, welke kunstzinnige en naschoolse activiteiten passend zijn de bij deze leerlingen om die subjectificatie te ontwikkelen. “Daar zijn we nu mee aan het experimenteren. Bijvoorbeeld door de leerlingen gebruik te laten maken van de vrije ruimte. Daar kunnen ze koken, schaken, gamen. Of door het ontwikkelen van een leerlijn filosofie. Nu is het onderwijs heel erg schools en resultaat gericht. Het is een lang proces van trial and error, vallen en weer opstaan. Maar eenmaal gevonden kunnen wij voor onze leerlingen nog meer het verschil gaan maken in hun persoonlijke ontwikkeling.”